Uit onderzoek blijkt dat slaap van groot belang is om je hersenen gezond te houden. Over de functie van slaap bestaat op dit moment een aantal theorieën.

Slaap en je geheugen

Je onthoudt dingen die je overdag leert of meemaakt. Hoe goed je die onthoudt, hangt onder andere af van of je voldoende slaapt of niet. Belangrijke kennis of ervaringen sla je extra goed op wanneer je voldoende slaapt. Sommige onbelangrijke herinneringen worden dan juist opgeruimd.

Afval opruimen

Slapen is eigenlijk een grote schoonmaak voor je hersenen. Tijdens de slaap wordt de ruimte tussen je hersencellen groter. Daardoor kunnen afvalstoffen zoals grote eiwitten makkelijk worden opgeruimd. Er wordt gedacht dat een teveel aan die eiwitten, bijvoorbeeld amyloïd-bèta, iets te maken heeft met het risico op hersenaandoeningen zoals de ziekte van Parkinson en de ziekte van Alzheimer.

Aanmaak van hersencellen

Vlak na de geboorte en in je kindertijd maak je veel nieuwe hersencellen aan, vooral tijdens de slaap. Maar ook als je volwassen bent worden in sommige gebieden van je hersenen nog steeds nieuwe cellen gemaakt. Langdurig slecht slapen verstoort de aanmaak van die nieuwe cellen. Een goede nacht slaap is voor je hersenen dus erg belangrijk.

Betere weerstand

Je hersenen maken het zogenaamde groeihormoon. Dit hormoon zorgt ervoor dat je kunt groeien, dat je lichaam nieuwe cellen aanmaakt en dat oude of kapotte cellen door nieuwe worden vervangen. Tijdens je slaap maken je hersenen extra veel groeihormoon aan.Daardoor kan je lichaam extra herstellen en groeien. Daarnaast speelt groeihormoon ook een rol in je afweersysteem. Voldoende slaap zorgt er dus ook voor dat je minder snel ziek wordt.

Als je voldoende slaapt, heeft dat veel positieve effecten:

• Je kunt je goed concentreren en je bent in staat om goed te leren.
• Je raakt niet snel geïrriteerd en blijft makkelijker kalm.
• Je hebt een lager risico op ongelukken, bijvoorbeeld in het verkeer.
• Je wordt veel minder snel ziek.
• Je hebt een lager risico op overgewicht.
• Je beweegt meer en maakt verstandige keuzes bij wat je eet. Ook kies je minder snel voor alcohol en andere genotsmiddelen.
• Je ziet er lekker fris uit: geen wallen onder je ogen en een mooie, strakke huid rond je mond en ogen.

Slaapproblemen hebben we allemaal wel eens. Je valt te laat in slaap, ligt de hele nacht te woelen of wordt al ver voor de wekker wakker. Het gevolg: ‘s ochtends voel je je nog steeds erg moe. Als dat niet te vaak gebeurt, kun je vaak met een beetje moeite je dagelijkse taken nog wel uitvoeren. Wanneer iemand bijna elke nacht slecht slaapt en overdag echt moe is, is er misschien sprake van een chronische slaapstoornis. Daar spreken we van wanneer iemand slaapklachten heeft die langer dan drie maanden aanhouden. Daarnaast kan de persoon zijn dagelijkse taken slechter of helemaal niet uitvoeren.

Er zijn ongeveer tachtig verschillende chronische slaapstoornissen. Om het overzichtelijk te houden zijn die slaapstoornissen ingedeeld in zes groepen:

Insomnie

Iemand die last heeft van insomnie, lijdt aan slapeloosheid. Je hebt dan bijvoorbeeld moeite met in slaap vallen. Of je wordt te vroeg wakker en kunt niet meer in slaap kunnen vallen. Of je wordt ‘s nachts veel wakker. Insomnie komt vaak in het begin door stress. Maar later is er meestal geen echte oorzaak meer te vinden. Toch lukt het dan niet om goed te slapen. Dat komt vaak doordat je er geen vertrouwen meer in hebt dat je goed kunt slapen. Of doordat je jezelf verkeerde slaapgewoonten hebt aangeleerd. Je moet dan opnieuw leren hoe je moet slapen. Dat noemen we cognitieve gedragstherapie voor insomnie. (Zie ook Behandelingen). Wanneer dit type slaapstoornis langer aanhoudt, kan je zelfs somber worden, snel geïrriteerd raken en niet meer goed functioneren op school of op het werk.

Ademhalingsgerelateerde slaapstoornissen

Bij ademhalingsgerelateerde slaapstoornissen heeft iemand last van een verstoorde ademhaling tijdens de slaap. Snurken en slaapapneu zijn hier voorbeelden van. Als je slaapapneu hebt, stop je ‘s nachts meerdere malen met ademen, bijvoorbeeld doordat je tong en kin naar achteren zakken. Hierdoor word je steeds (vaak ongemerkt!) wakker en slaap je niet diep. Die diepe slaap is voor je hersenen juist erg belangrijk. Daarom voel je je overdag dan vaak erg slaperig en moe. Je krijgt dan last van de gevolgen van slaaptekort: hoofdpijn, slechte concentratie, verhoogde irriteerbaarheid, neerslachtigheid en soms zelfs depressies.

Hypersomnie

Iemand met hypersomnie heeft last van extreme slaperigheid overdag. Toch slaap je dan ‘s nachts voor je gevoel wel normaal. De extreme slaperigheid heeft vaak grote gevolgen. Bijvoorbeeld als je een toets moet maken en je ogen bijna niet open kunt houden. Of nog veel erger: als je opeens heel slaperig wordt wanneer je op de fiets zit. Je hebt dan veel kans op een verkeersongeluk.

Hypersomnie komt onder andere voor bij de aandoening narcolepsie. Bij narcolepsie kun je zomaar ineens een ‘slaapaanval’ krijgen. Soms bij hele saaie of juist bij spannende gebeurtenissen. Ook komt vaak kataplexie voor. Dat zijn kortdurende aanvallen van spierverslapping, uitgelokt door emoties, voornamelijk bij lachen. Het kan zijn dat alleen je nek- en gezichtsspieren verslappen bij zo’n aanval. Maar het komt ook voor dat je dan opeens door je benen zakt. Je kan tijdens zo’n aanval niet praten, maar blijft wel volledig bij bewustzijn.

Slaap-waak-ritmestoornissen

Normaal zorgt je biologische klok ervoor dat je slaapt wanneer het nacht is en wakker bent wanneer het dag is. Maar wanneer je slaappatroon chronisch is verstoord en je op een abnormaal moment in de dag-nacht cyclus slaapt, kun je een slaap-waak-ritmestoornis hebben. Een verstoring van de biologische klok kan hier een oorzaak van zijn. Een voorbeeld van zo’n stoornis is het vertraagde slaapfasesyndroom (DSPD). Mensen die hier last van hebben, vallen extreem laat in slaap. Verder slapen ze normaal. Omdat ze vaak toch op een normale tijd moeten opstaan, krijgen ze veel te weinig slaap. Dit zorgt er ’s ochtends voor dat ze niet goed kunnen opstaan en vaak door hun wekker heen slapen. Ook leidt het tot onder andere hoofdpijn, slechte concentraties, verhoogde irriteerbaarheid, neerslachtigheid en soms zelfs depressies.

Het vervroegd slaapfasesyndroom (ASPD) is juist precies het tegenovergestelde. Wie hieraan lijdt, kan ‘s avonds vaak niet wakker blijven en gaat juist extreem vroeg slapen. Als gevolg daarvan wordt zo iemand ook erg vroeg weer wakker. Ook mensen met deze slaapstoornis kunnen erg moe zijn, vooral als ze te laat naar bed gaan.

Parasomnie

Mensen met een parasomnie vertonen tijdens hun slaap opvallend gedrag of opvallende bewegingen. Je slaapwandelt dan bijvoorbeeld, hebt ‘s nachts nachtmerries of extreme angstaanvallen. Of je eet tijdens het slapen, of verstuurt WhatsApp-berichten. Het lijkt dan alsof je dat allemaal doelgericht doet, maar niets is minder waar. Als je een parasomnie hebt, heb je zelf geen bewuste invloed op de bewegingen die je tijdens je slaap maakt. Die maak je automatisch.

Als je hele eenvoudige bewegingen maakt in je slaap, zoals beenbewegingen, valt dit onder een andere categorie (Bewegingsgerelateerde slaapstoornissen).

Bewegingsgerelateerde slaapstoornissen

Bij bewegingsgerelateerde slaapstoornissen maakt iemand in zijn of haar slaap eenvoudige bewegingen. De meest opvallende slaapstoornis uit deze categorie is het rusteloze benen-syndroom (RLS). Daarbij heb je een vervelend tintelend gevoel in je benen en moet je ze wel bewegen om dat gevoel even te laten verdwijnen. Het is daardoor vaak moeilijk voor mensen met RLS om in slaap te vallen. Een andere veelvoorkomende bewegingsstoornis in de slaap is tandenknarsen. Je weet zelf niet dat je dit doet. Iemand die bij je op de kamer slaapt kan je soms horen knarsen. Vaak merkt de tandarts dat je kiezen harder slijten dan ze zouden moeten doen.

Sommige kinderen maken in hun slaap ritmische bewegingen met hun hoofd: dat wordt ook wel hoofdbonken, hoofdrollen of bodyrocking genoemd. Ook dat is een voorbeeld van een bewegingsgerelateerde slaapstoornis die veel bij jonge kinderen voorkomt. Ze lijken zichzelf door de beweging rustig te maken. Vaak verdwijnt dat wanneer ze wat ouder zijn, maar niet bij iedereen.

Met opzet nachten doorhalen, slaapproblemen of een slaapstoornis: je krijgt er een slaaptekort van. Slaaptekort is erg nadelig voor je lichaam. Dit zijn de belangrijkste nadelen van slaaptekort op een rijtje:

• Je kunt je slecht concentreren en je schoolprestaties gaan achteruit.
• Je raakt makkelijk geïrriteerd en kan snel boos of zelfs agressief worden.
• Je hebt een groter risico op ongelukken, bijvoorbeeld van de trap vallen of een verkeersongeluk.
• Je kan sneller ziek worden.
• Je loopt meer risico op het ontwikkelen van overgewicht of zelfs suikerziekte.
• Je beweegt minder en kiest eerder voor ongezonde snacks en het gebruik van alcohol en andere genotsmiddelen.
• Je gaat er slecht uitzien: je krijgt wallen onder je ogen, je mondhoeken en oogleden gaan hangen.